ΑΟΖ: ΜΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΑΟΖ – Οικονομικά και Στρατηγικά οφέλη

Το πιο επιτυχημένο κράτος στον πλανήτη σε επίπεδο στρατηγικής και οράματος είναι σήμερα οι Η.Π.Α. Καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία τους διαδραμάτισε η χάραξη μιας πάγιας εξωτερικής πολιτικής, την οποία ακολούθησαν όλες οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ. Δε μπορούμε να ισχυριστούμε βέβαια κάτι παρόμοιο για την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν αναλογιστήκαμε σοβαρά, τι θέλουμε για τη χώρα μας, ενώ πολλές φορές παρασυρθήκαμε από ιδεοληψίες και υποκειμενισμούς. Ή καλύτερα η αναβλητικότητα και το φοβικό σύνδρομο των εκάστοτε ηγεσιών μας διαμόρφωσαν τη μόνη σταθερά της εξωτερικής μας πολιτικής. Τη σταθερά των χαμένων ευκαιριών.

Αν αρχίζαμε να περιγράφουμε τις χαμένες ευκαιρίες και τον αντίκτυπο τους, θα μπορούσαμε να γράψουμε ολόκληρους τόμους- κάτι που δεν έχει σημασία εκτός αν είμαστε ιστοριογράφοι. Εκείνο που έχει σημασία και ουσία είναι δοσμένης της κατάστασης της χώρας (οικονομική κατάσταση, απόγνωση, απομόνωση, απώλεια κυριαρχίας) να χαράξουμε μια νέα στρατηγική με αντικειμενικούς, «ψυχρούς» στόχους που θα αντιστρέψει την κατάσταση. Μια τέτοια στρατηγική και μόνο μπορεί και πρέπει να γίνει το όραμα, που θα αναγεννήσει τη χώρα μας και το λαό της.

Α.Ο.Ζ. – Στρατηγικός Στόχος

Το τελευταίο διάστημα έχει ανοίξει συζήτηση περί του τι μέλλει γενέσθαι με την αποκλειστική οικονομική ζώνη, αν η χάραξη είναι εφικτή, κι αν τα αποτελέσματα και τα οφέλη θα είναι άμεσα ορατά. Μεγάλο μέρος της κουβέντας περιστρέφεται γύρω από την ύπαρξη ή μη πετρελαίου ή φυσικού αερίου στο χώρο του Αιγαίου. Πολλοί υποστήριξαν πως μόνο στην περίπτωση που η ύπαρξη κοιτασμάτων επιβεβαιωθεί, τότε αξίζει η Ελλάδα να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις με τις γειτονικές της χώρες για την χάραξη ΑΟΖ.  Η συζήτηση περί ΑΟΖ όμως υπερβαίνει και πρέπει να υπερβαίνει την κουβέντα περί ύπαρξης πετρελαίων στο χώρο του Αιγαίου. Καθότι η ΑΟΖ είναι σημαντική πέρα από την οικονομική της σκοπιά.  Η ανακήρυξη ΑΟΖ είναι σημαντικό εργαλείο στα χέρια του ελληνικού κράτους. Η στρατηγική μας για την ΑΟΖ δεν πρέπει να ξεκινά και να τελειώνει στα οικονομικά οφέλη που πρόκειται να αποκομίσει το ελληνικό κράτος και ο λαός του από την ανακήρυξη της. Αντιθέτως, είναι πολυσύνθετη, εμπεριέχει μεν τα οικονομικά οφέλη, αλλά είναι πιο σημαντική σε τομείς που άπτονται της άμυνας του κράτους και της εξωτερικής πολιτικής. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Η ανακάλυψη τεράστιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στο οικόπεδο της Αφροδίτης στην Κύπρο έχει ανακινήσει τη συζήτηση περί ύπαρξης πετρελαίου στον Αιγιακό χώρο. Πράγματι είτε το εξετάσουμε γεωλογικά (η φυσική θέση των τεκτονικών πλακών Αφρικής και Ευρασίας καθιστούν εξαιρετικά πιθανή την ύπαρξη φυσικού αερίου στο Αιγαίο), είτε ανατρέξουμε σε έρευνες που έχουν γίνει κατά καιρούς στον χώρο (1968, 1974, 1975), αποδεικνύεται η ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου. Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί, πως η Γεωλογική υπηρεσία των ΗΠΑ (USGS) έχει υπολογίσει ότι η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνει 227 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου και 7,1 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου. Από πολύ νωρίς σημειώθηκε στην Κύπρο ενδιαφέρον αμερικανικών, ισραηλινών και γαλλικών εταιρειών για τα κυπριακά κοιτάσματα, ενδιαφέρον το οποίο επεκτείνεται και στα πιθανά ελληνικά αποθέματα.  Ήδη η αμερικανική Noble Energy αδειοδοτήθηκε για το περίφημο κοίτασμα Αφροδίτη ενώ όσον αφορά την χώρα μας ο ίδιος ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα, Ντάνιελ Σμιθ, είχε αναφερθεί σε αμερικανικές εταιρείες που ενδιαφέρονται για την πιθανή ύπαρξη ορυκτών καυσίμων κοντά στις ελληνικές ακτές. Όλο αυτό το ενδιαφέρον αφενός υποχρεώνει την ελληνική πλευρά σε γρήγορη δράση για ένα ξεκάθαρο ιδιοκτησιακό καθεστώς, διότι καμία εταιρεία δεν θα θέλει να εμπλακεί σε διακρατικές διαμάχες και να αναπτύξει τις δραστηριότητές της σε ένα τοπίο που παραμένει θολό. Από την άλλη μεριά βέβαια, ενισχύει την θέση της Ελλάδας, καθώς ο εντοπισμός των κοιτασμάτων στρέφει την αμερικανική πλευρά στην κατεύθυνση χάραξης ΑΟΖ, μιας που αυτή θα είναι προς το συμφέρον των εταιρειών και κατ’ επέκταση της οικονομίας της. Μέσω συμφωνιών μας με εταιρείες από χώρες με βαρύνοντα ρόλο στο διεθνές στερέωμα απλώνεται ένα δίχτυ προστασίας στην ελληνική ΑΟΖ. Αντιλαμβανόμαστε συνεπώς ότι αφενός στο παιχνίδι χάραξης της ΑΟΖ δεν είμαστε εξ ορισμού μόνοι μας, αφετέρου ότι η ΑΟΖ μπορεί να γίνει ένα από τα οχήματα που οδηγούν στην πραγμάτωση του στρατηγικού μας οράματος περί ανόρθωσης της οικονομίας μας, μετατροπής μας σε πλουτοπαραγωγική χώρα και ενεργειακό κόμβο, καθώς και σε αναβάθμιση μας στο διεθνή χάρτη.

Ανάσχεση Τουρκίας

Η αναβάθμιση της θέσης μας στο διεθνή χάρτη για να είναι όσο το δυνατόν πιο σημαντική, οφείλει να συμβαδίζει με μια στρατηγική υποβάθμισης του ρόλου της Τουρκίας και ανάσχεσης της επιρροής της στην περιοχή. Ας μην γελιόμαστε ο πιο δυνατός παίκτης στην περιοχή είναι σήμερα η Τουρκία. Βρίσκεται και εκείνη σε στρατηγικό σημείο, η οικονομία της καλπάζει, απολαμβάνει εδώ και δεκαετίες την πατρωνία των ΗΠΑ, διαθέτει ισχυρή στρατιωτική μηχανή, ενώ μέχρι πρότινος διατηρούσε άριστες σχέσεις με το Ισραήλ. Όλα αυτά τα πλεονεκτήματα έδωσαν στην Τουρκία την εικόνα μιας περιφερειακής αρκετά ισχυρής δύναμης, εικόνα την οποία συστηματικά καλλιεργεί και προσπαθεί αδιάκοπα να την βελτιώσει. Για να το πούμε πιο απλά η Τουρκία δίνει την εντύπωση μιας χώρας που παίρνει εκείνο που θέλει την στιγμή που το θέλει. Μια αναβαθμισμένη στρατηγική για τη χώρα μας οφείλει να ανακαλύψει αδυναμίες εκεί που φαινομενικά υπάρχει μόνο δύναμη. Το εγχείρημα είναι δύσκολο και οφείλουμε να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί και επιμελείς, διότι πολύ σύντομα θα κληθούμε να παίξουμε ένα παιχνίδι οικονομικό, ψυχολογικό και στρατιωτικό.

Μπορεί η «δύναμη» του αντιπάλου να αποδειχθεί τελικά η αδυναμία του;  Ένα κράτος δεν αρκεί να είναι δυνατό πρέπει να φαίνεται και δυνατό, παραφράζοντας την αρχαία ρήση που αναφέρεται στη γυναίκα του Καίσαρα, κάτι που η τουρκική στρατηγική έχει κατανοήσει και συστηματικά εφαρμόζει, χρησιμοποιώντας το φόβο για να δημιουργήσει τετελεσμένα. Η επέμβαση στα Ίμια χωρίς πραγματικά να επιθυμεί πόλεμο και το casus belli με το οποίο απειλεί τη χώρα μας, επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Η επιθετική εικόνα που βγάζει προς τα έξω η γειτονική μας χώρα προς το παρόν την εξυπηρετεί, διότι απέναντι της δεν βρίσκει ουσιαστικό αντίπαλο. Η συλλογιστική είναι απλή. Ο πόλεμος είναι η ιστορικά αποδεδειγμένη τακτική που χρησιμοποιείται από τα κράτη για απόκτηση και εδραίωση ισχύος. Όμως ο πόλεμος φέρνει καταστροφές, κυοφορεί επικίνδυνες και απρόβλεπτες καταστάσεις. Έτσι ο εκβιασμός είναι μια ελκυστικότερη εναλλακτική επιλογή, διότι βασίζεται στην απειλή για χρήση βίας, προκειμένου να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αν ένα κράτος το οποίο δεν επιθυμεί πόλεμο ή καλύτερα γνωρίζει ότι η διεξαγωγή πολέμου, θα είναι καταστροφική και για το ίδιο λόγω της ιδιαίτερης κατάστασης που επικρατεί στην περιοχή, απειλεί όμως με πόλεμο ένα άλλο κράτος στην περιοχή, τότε παγιδεύεται στην ίδια του την παγίδα. Τι θα γίνει αν το αντίπαλο στρατόπεδο αποφασίσει να σηκώσει το γάντι; Η μπλόφα αποκαλύπτεται και το επιθετικό κράτος χάνει την «λεοντή» του, η οποία περνά στους ώμους του άλλου κράτους.

Επειδή όμως αναφερόμαστε σε επικίνδυνες και απρόβλεπτες καταστάσεις και όχι σε κάποιο πείραμα, οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Η Τουρκία είναι ένας δυνατός αντίπαλος, στον οποίο οι μπλόφες και η επίδειξη ψευδο-αποφασιστικότητας δεν θα έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποτολμηθούν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πρέπει να ακολουθήσουμε πλάγιες κινήσεις, ούτως ώστε να αποδυναμώσουμε σταδιακά τον αντίπαλο και να καταστήσουμε το στόχο μας, την οριοθέτηση ΑΟΖ από δυστοπία σε ρεαλιστική πολιτική.

Με μια φευγαλέα ματιά και μόνο στους χάρτες της περιοχής μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η χάραξη ΑΟΖ με κέντρο το Καστελόριζο κατοχυρώνει στην Ελλάδα μία τεράστια ζώνη προς εκμετάλλευση, ενώ ταυτόχρονα στερεί από την Τουρκία κρίσιμο ζωτικό χώρο. Την πιθανή αυτή εξέλιξη έχουν αντιληφθεί τα τούρκικα επιτελεία και για αυτό προσπαθούν να διεμβολίσουν τις συνομιλίες της Ελλάδας με άλλα κράτη. Μια κίνηση άλλωστε είναι έξυπνη μόνο όταν ενοχλεί τον αντίπαλο. Και η Τουρκία φάνηκε πως ενοχλήθηκε.

Η Ελλάδα πρέπει να κινηθεί γρήγορα και έξυπνα, ώστε να μην αφήσει περιθώρια για άλλες κινήσεις της Τουρκίας, όπως αυτή της παρέμβασης Νταβούτογλου στην Αίγυπτο σε μια προσπάθεια  να ανατρέψει την συμφωνία με την Κύπρο και να θέσει εκτός οριοθέτησης την Ελλάδα ή την ακύρωση της συμφωνίας μας με την Αλβανία. Για τη χώρα μας η σημασία χάραξης ΑΟΖ δε συνίσταται μόνο σε οικονομικά οφέλη. Είναι μια μάχη πρεστίζ και  κυριαρχίας στην περιοχή. Η κινητοποίηση των εθνικών δυνάμεων και οι ελιγμοί υψηλής διπλωματίας σε αυτή τη μάχη, θα εμπεδώσουν στην κοινωνία τη νοοτροπία του μαχητή και θα σφυρηλατήσουν ένα κράτος νικητή.

Πλάγιες Κινήσεις

Κατά πρώτον, το πλαίσιο μέσα στο οποίο η Ελλάδα πρέπει να επιμένει να εξετάζει τη θέσπιση ΑΟΖ είναι το ευρωπαϊκό. Οι Τούρκοι μπορεί να αμφισβητούν τη σημασία του Καστελόριζου, επιχειρηματολογώντας πως πρόκειται για ένα μικρό νησάκι στις όχθες ενός γίγαντα και να επικαλούνται ειδικές περιστάσεις και την αρχή της επιείκειας, η απάντηση μας σε αυτό όμως πρέπει να είναι, πως η Τουρκία είναι ένα κράτος δίπλα ακριβώς στην μεγαλύτερη ΑΟΖ ολόκληρου του κόσμου, στην ΑΟΖ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν την αντιληφθούμε ως μια οντότητα.  Η  θέση του Καστελόριζου είναι υπεύθυνη για το μεγάλο μέγεθος της ελληνικής ΑΟΖ και αυτό σίγουρα είναι κατανοητό στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τελευταία αν, όπως είναι λογικό, επιθυμεί να επεκτείνει τα οικονομικά της συμφέροντα και να ενισχύσει την παρουσία της στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και στον κομβικό για τον πλανήτη χώρο της Μέσης Ανατολής, θα συνδράμει στις δύσκολες διαπραγματεύσεις και στην προστασία της ελληνικής και κυπριακής ΑΟΖ. Έχει έρθει η ώρα για την Ελλάδα να εμπλέξει δυναμικά στην κατάσταση τα συμμαχικά της κράτη και για την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποδείξει αν μπορεί πραγματικά να προστατεύσει ένα κράτος-μέλος, αν μπορεί να διαδραματίσει τον εγγυητή της ασφάλειας και της σταθερότητας.

Κατά δεύτερον, προτού αρχίσουμε συνομιλίες με την Τουρκία σχετικά με την ΑΟΖ, οφείλουμε να οριοθετήσουμε ΑΟΖ με τα μη επιθετικά και λιγότερο αρνητικά κράτη με τα οποία συνορεύουμε, όπως με την Ιταλία η οποία είναι μέλος της Ε.Ε και στη συνέχεια με την Αλβανία και τη Λιβύη. Μέσω αυτής της διαδικασίας θα αποκτήσουμε σημαντική διαπραγματευτική εμπειρία και θα σιγουρέψουμε την ΑΟΖ στα δυτικά και νοτιοδυτικά, με απόρροια την μερική αναβάθμιση της θέση μας στο διεθνή χάρτη και τη διασφάλιση ενός εφαλτηρίου για την ανάκαμψη της οικονομίας μας. Στη συνέχεια πρέπει να επιδιώξουμε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο και τη Κύπρο και να αφήσουμε για το τέλος την Τουρκία, ακυρώνοντας με τον τρόπο αυτό το casus belli και τις αμφισβητήσεις της Άγκυρας. Το τουρκικό casus belli δεν μπορεί να βρει πρακτική εφαρμογή σε μια διμερή συμφωνία οριοθέτησης που εμπλέκει και τρίτο κράτος, γιατί έτσι αυτόματα η Τουρκία θα έμπαινε στο επικίνδυνο παιχνίδι να επεκτείνει την απειλή της πέρα από την Ελλάδα.

Στη ζωή όπως και στις διεθνείς σχέσεις και διεκδικήσεις όλα είναι ρευστά. Δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι, ότι ακολουθώντας την παραπάνω συλλογιστική θα κερδίσουμε όλα όσα υπολογίζουμε. Ένα μόνο είναι σίγουρο, πως αν αδρανήσουμε ίσως απολέσουμε περισσότερα από όσα θέλουμε.

Eιρήνη Φασιά

Αντιπρόεδρος Επιτροπής Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων

Νομική, Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης