Η Big Society του Cameron, ο «φιλελεύθερος κοινοτισμός» και ο νέος ελληνικός συντηρητισμός…

 Γράφει ο Σωτήρης Μητραλέξης*

Η συζήτηση ξεκίνησε με την ανάγκη να διαμορφωθούν πολιτικά προτάγματα γηγενή, σχετιζόμενα με τις εδώ ανάγκες, την εδώ κοινωνία και την εδώ ιστορία, και όχι «εισαγόμενα μεταχειρισμένα», τα αδιέξοδα των οποίων συχνά γευόμαστε – άλλοτε λόγω της πλημμελούς εφαρμογής τους, και άλλοτε λόγω της… δυστυχώς εντελούς εφαρμογής τους στα καθ’ ημάς.

Η συζήτηση συνεχίστηκε με την έκπληξη της διατύπωσης ενός φιλελεύθερου κοινοτισμού. Ο… κοινοτιστής της παρέας περιέγραψε τα βασικά στοιχεία του ελληνικού κοινοτισμού, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ριζική αποκέντρωση, αφού ένα κράτος με τον μισό του δημογραφικά γερασμένο πληθυσμό στην πρωτεύουσα έχει μετρημένα τα ψωμιά του: πόροι, φόροι, πολιτική, ευθύνη και εφαρμογή ανήκουν στην κοινότητα, ούτε στο «ελεύθερο» φυσικό άτομο ούτε σε ένα τεράστιο συγκεντρωτικό κράτος. Το κεντρικό κράτος ρυθμίζει τα της άμυνας, των διεθνών σχέσεων, των μεταφορών στον εθνικό κορμό (τραίνα, αυτοκινητόδρομοι) και τα πολύ βασικά της δημόσιας εκπαίδευσης. Η αυτοδιοίκηση ορίζει και συλλέγει τους φόρους, «φτιάχνει» σχολεία, «χτίζει» νοσοκομεία – σε συνεργασία με άλλες αυτοδιοικήσεις φυσικά. Αποφασίζει, εφαρμόζει και πληρώνει. Όχι υπερβολικά μακριά από τα ελβετικά καντόνια που σχεδίασε ο Ιωάννης Καποδίστριας δηλαδή. Ο… φιλελεύθερος της παρέας, Νίκος Γεωργιόπουλος, πετάχθηκε από την θέση του: «μα αυτό που περιγράφετε είναι πραγματικά φιλελεύθερο, σχεδόν… ακραία νεοφιλελεύθερο!». Είδε σε αυτόν μια νέα θέαση της οικονομίας μακριά από τον ξοφλημένο κρατισμό, μια φιλελεύθερη δομή του κράτους και έναν νέο αντικρατισμό, ο οποίος «θα εξασφαλίσει την συνέχεια των παραδοσιακών κοινωνικών θεσμών, αλλά και τον αναγκαίο εκμοντερνισμό της οικονομίας». Ακόμα και στο «μεσαιωνικό» παράδειγμα ότι το φορολογικό υποκείμενο κατά τη διάρκεια της Ανατολικής Ρωμαικής Αυτοκρατορίας, του λεγόμενου Βυζαντίου, δεν είναι το άτομο, αλλά η κοινότητα, κάτι το οποίο εμείς προτάξαμε ως «αντι-φιλελεύθερο» καθ’ ότι «αντι-ατομικιστικό», ο φιλελεύθερος διαβλέπει το παρά τοις οικονομολόγοις λεγόμενο risk sharing ή pooling, έναν καθ’ όλα σύγχρονο οικονομολογικό όρο. Συνήγορος και των δύο μας μεταξύ άλλων ο Ίων Δραγούμης, ο οποίος περιγράφει ένα κράτος με φιλελεύθερες δομές που περιλαμβάνει από συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού και μείωση του αριθμού των βουλευτών μέχρι διευρυμένη αυτονομία στην αυτοδιοίκηση, αναφερόμενος ρητώς στις κοινότητες. Και εγένετο «φιλελεύθερος κοινοτισμός»…

Φανταστείτε την έκπληξή μας όταν διαπιστώσαμε ότι πολλά από τα στοιχεία του «ιθαγενούς πολιτικού προτάγματος» συμπίπτουν με την πολιτική φιλοσοφία που προσπαθεί να μεταγγίσει από το 2010 ο πρωθυπουργός David Cameron στο βρετανικό Conservative Party. (Σημείωση: φιλοδοξούμε να συζητήσουμε για ιδέες, όχι για το πώς και πόσο καλά εφαρμόστηκε το τάδε ή το δείνα σε μια κοινωνία άσχετη με την ελληνική, στην βρεττανική κοινωνία). Ο Cameron, με μέντορα τον κοινωνιοκεντρικό Συντηρητικό Phillip Blond και το βρεττανικό think tank του, ResPublica, εισήγαγε το πρόταγμα της «Μεγάλης Κοινωνίας» (Big Society). Μεγάλη Κοινωνία, μικρό κράτος. Σύμφωνα με το Μανιφέστο των Συντηρητικών του 2010, η Big Society (α) δίδει στις τοπικές κοινωνίες μεγαλύτερες εξουσίες: κοινοτισμός και αποκέντρωση (β) ενθαρρύνει τους πολίτες να αναλάβουν εθελοντικά μεγαλύτερο ρόλο στις κοινότητές τους (γ) μεταφέρει την εξουσία από την κεντρική κυβέρνηση του συγκεντρωτικού κράτους στην τοπική αυτοδιοίκηση (δ) υποστηρίζει πρωτοβουλίες επιχειρηματικότητας και αλληλεγγύης των ομάδων πολιτών (ε) μεγιστοποιεί την κυβερνητική διαφάνεια, δημοσιεύοντας τα κυβερνητικά αρχεία.

Η Big Society ευαγγελίζεται την περιστολή του ρόλου του κράτους και την δυναμική ενθάρρυνση του κοινοτισμού/της τοπικής κοινωνίας, του εθελοντισμού, της εξωστρεφούς δράσης από την αίσθηση του ανήκειν σε τοπική κοινότητα. Ομάδες πολιτών και τοπικές κοινότητες ενθαρρύνονται να δημιουργήσουν κοινοτικές επιχειρήσεις για να αναλάβουν τη λειτουργία τοπικών ταχυδρομείων, βιβλιοθηκών, σχολείων, μέσων συγκοινωνίας, της οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής τους. Δηλαδή, η Big Society φιλοδοξεί να μεγιστοποιήσει τον ρόλο των πολιτών και να ελαχιστοποιήσει τον ρόλο του κράτους, να δώσει χώρο για να γεννηθούν οι ευκαιρίες και οι δυνατότητες, επικεντρώνοντας στην τοπική ομάδα, όχι στο φυσικό άτομο. Σημειώνουμε ότι στην Ελλάδα υφίσταται και θάλλει η «μαφία της αυτοδιοίκησης» επειδή οι πόροι προέρχονται από αλλού, από το φοροσυλλέγον κεντρικό απρόσωπο κράτος, και οι τοπάρχες απλώς το… λεηλατούν. Σε μια ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση όπου τους πόρους-φόρους θα τους οριοθετούσαν και θα τους συνέλεγαν οι ίδιοι οι αυτοδιοικούντες, οι οποίοι θα έπρεπε να κανονίσουν και τον… λογαριασμό και να λογοδοτήσουν σε πραγματικά πρόσωπα γι’ αυτόν, τα πράγματα θα άλλαζαν εν μια νυκτί.

Αυτά, στην χώρα την δική τους: άλλοι, άλλα, σ’ άλλες. Το πώς εφαρμόστηκε αυτό στην Μεγάλη Βρετανία είναι μια ξεχωριστή ιστορία, μα φανταστείτε την δυναμική και την γονιμότητα του γεγονότος ότι τέτοιες συντηρητικές ιδέες συναντώνται και αλλού: ο φιλελεύθερος ευφραίνεται, ο κοινοτιστής ενθουσιάζεται, ο «παραδοσιοκράτης» συντηρητικός αποθεώνεται, πραγματώνοντας με συντηρητικά υλικά την πραγματική πρόοδο της κοινωνίας, την ορμή της προς το μέλλον με τις ρίζες της στο παρελθόν.

Γιατί όμως αυτά και άλλα πολλά θα έπρεπε να εκφραστούν στην Ελλάδα κάτω από την «μαρκίζα» του συντηρητισμού, ενός νέου ελληνικού συντηρητισμού; Τί το «συντηρητικό» υπάρχει στην φιλοδοξία να αλλάξεις τα πάντα;

Το θέμα εδώ είναι διττό. Αφ’ ενός, το εδώ προτεινόμενο πρόταγμα είναι να εφοδιαστούμε με τα καλύτερα, τα πλέον ζείδωρα στοιχεία από το παρελθόν μας, την ταυτότητά μας, την αργόσυρτη διάρκειά μας για να εκτιναχθούμε μπροστά. Αυτό είναι ένα «συντηρητικό» πρόταγμα εξ ορισμού… Αφ’ ετέρου, ο Συντηρητισμός έχει το εξής στοιχείο: ευθυγραμμίζεται με την παγκοσμίως μία από τις δύο παρατάξεις του εκάστοτε πολιτικού φάσματος, την οποία η ελλαδική Δεξιά απαρνείται, αρνούμενη να αυτοπροσδιοριστεί έτσι. Παράλληλα όμως είναι εξ ορισμού γηγενής: η τάδε ή η δείνα ιδεολογία, ο Σοσιαλισμός ή ο Φιλελευθερισμός ή η Σοσιαλδημοκρατία ή η Χριστιανοδημοκρατία, αποτελούν όπου δήποτε της γης ένα συγκεκριμένο σύστημα ιδεολογίας και πολιτικής, με μικρές και σημαντικές διαφοροποιήσεις, υποκατηγορίες κλπ. Ο οικουμενικός όμως Συντηρητισμός είναι.εξ ορισμού εντόπιος, η διατήρηση/συντήρηση και γόνιμη αξιοποίηση των ιδιαίτερων θησαυρών της εκάστοτε κοινωνίας και ιστορίας. Όπως σημειώσαμε και παλαιότερα, ο ελληνικός συντηρητισμός δεν θα μπορούσε βέβαια να συνίσταται στην εγκαθίδρυση…. βικτωριανών ή πιετιστικών αξιών, οι οποίες αποτελούν τον συντηρητισμό άλλων κοινωνιών! Έτσι, ένας νέος ελληνικός συντηρητισμός θα ήταν απολύτως παγκόσμιος και απολύτως εντόπιος εν ταυτώ… Κάτι που κανένας άλλος ιδεολογικός αυτοπροσδιορισμός δεν μπορεί να το διασώσει.

Γι’ αυτό και ριζοσπαστικές αναλύσεις όπως αυτή του Θ. Ζιάκα θα χωρούσαν στην πολιτική γεωγραφία μόνο κάτω από έναν μεγάλο Συντηρητικό πόλο: δηλαδή, μαζί με όσους θέλουν να εκτιναχθούν στο μέλλον με εφόδιο τα πολύτιμα μαργαριτάρια του παρελθόντος, όχι με όσους βλέπουν στην αργόσυρτη διάρκειά μας μόνο ένα βαρίδι που μας αποτρέπει να απογειωθούμε και να γίνουμε σαν «τους άλλους, που έχουν προοδεύσει» – με όλην την ξιπασιά που αυτή η οπτική φέρει μαζί της.

Γιατί ας μην ξεχνάμε και το εξής: στην σημαδεμένη από την Μεταπολίτευση Ελλάδα, κάθε αναγνώριση ελληνικής πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, ταυτότητας και ελληνικότητας συνιστούσε, καλώς ή κακώς, συντηρητισμό. Τραβήξαμε πολλά γι’ αυτό μέχρι τώρα. Ήρθε η ώρα όμως να κάνουμε την αδυναμία μας δύναμη…

Επίσης, ο συντηρητισμός αποτελεί σήμερα «κενό γράμμα» στην Ελλάδα, έννοια-tabula rasa. Στην Μεταπολίτευση υφίστατο ιδεολογικό διωγμό και σήμαινε εξ ορισμού τα χειρότερα, ήταν μόνο ψόγος και σκώμμα, ποτέ αυτοπροσδιορισμός.Όμως η εποχή Μετά την Μεταπολίτευση έρχεται με γοργούς ρυθμούς, και με αυτήν έρχεται και η αποκατάσταση της πολιτικής έννοιας του συντηρητισμού. Δηλαδή, σήμερα στην αυγή της νέας εποχής, μας καλεί να τον επανεφεύρουμε… Ο επανεφευρίσκων αμοιφθήσεται!

Υφίσταται όμως κι ένας ακόμα λόγος που επιμένουμε να αναφερόμαστε σε συντηρητισμό. Αρκετά με τις πομπώδεις ονομασίες που δε σημαίνουν τίποτα. Αρκετά με τα politically correct που δεν… στενοχωρούν κανέναν, αλλά και δεν ενθουσιάζουν κανέναν. Πήξαμε στα fancy! Ριζοσπαστική Κίνηση Σοσιαλδημοκρατικής Συμμαχίας, Νέα Μεταρρυθμιστική Ριζοσπαστική Ανασυγκρότηση, Δημοκρατική Ανανεωτική Πρωτοπορία… Έλεος! Απλά πράγματα από ‘δω και μπρός: Συντηρητισμός. Ένας νέος ελληνικός συντηρητισμός.

«Μας έφαγες με τις κοινότητες! Οι κοινότητες είναι το πιο επείγον ζήτημά μας τώρα, με την κρίση, την ύφεση και την κοινωνία στα όρια της λιμοκτονίας;» Όχι. Όμως κάτι τέτοια παράγουν την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στην Πολιτική με όραμακαι στην διαχειριστική πολιτική. Άλλωστε, το μακροπρόθεσμο όραμα γονιμοποιεί με ορμή, στόχευση και κουράγιο την τρέχουσα πολιτική διαχείριση: η διαχειριστική πολιτική χωρίς συγκεκριμένο μακροπρόθεσμο όραμα απλώς τελεί εν αναμονή του επόμενου διαχειριστή που θα την εκθρονίσει. Ναι, καλείσαι να διαχειριστείς τα εδώ και τα τώρα, και καλά θα κάνεις να τα διαχειριστείς με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο. Πέρα όμως από την διαχείριση των τρεχόντων και την βιοτική μέριμνα, οραματίζεσαι την Ελλάδα διαφορετικά; Και εννοώ πραγματικά διαφορετικά; Έχεις αυτήν την δυνατότητα, και την παρρησία να το βροντοφωνάξεις; Αυτό είναι το ερώτημα…

ΥΓ: Σε όσους θεωρούν καλοπροαίρετα ότι ο ελληνικός κοινοτισμός αποτελεί οψιγενές ιδεολόγημα του 20ού αιώνος, αφιερώνουμε την ανάλυση του Ι. Π. Κοκκώνη το… 1828, η οποία συνοψίζεται στην φράση του «είναι αναγκαιότατον να συνταχθώσιν εις όλους τους ελευθερωμένους τόπους τα Κοινά». («Περί πολιτειών περί των εις σύνταξιν και συντήρησιν αυτών, και περί πολιτικής κυβερνήσεως / Σύνοψις συνταχθείσα υπό Ι. Π. Κοκκώνη Πελοποννησίου επ΄ αγαθώ της Ελλάδος», τ. 1, Εν Παρισίοις: Εκ της Τυπογραφίας Κ. Εβεράρτου, 1828-1829). Ρίξτε μια ματιά στο παράρτημα Α΄ (σ. 340 ως 370 περίπου) με τίτλο «Περί του οποίον είδος Πολιτεύματος αρμόζει εις την αναγεννώμενην Ελλάδα». Μόνον μία από τις πολλές, πολλές, πολλές, πολλές πηγές. Ο δε ερευνητικός και συγγραφικός μόχθος του Κωνσταντίνου Καραβίδα και του Πανταζόπουλου κατά τον 20ό αιώνα καταδεικνύει εκτενώς και με ακρίβεια το με ποιούς ακριβώς θεσμούς λειτουργούσαν οι περίφημες κοινότητες.