Ελλάδα & Τουρκία : Όρια και Κυριαρχία

Οι  σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας συνιστούν δεκαετίες τώρα ένα μείζον πολιτικό πρόβλημα. Η γεωγραφική γειτνίαση των δύο περιοχών και η επιθυμία τους για έλεγχο του νευραλγικού εναέριου και υδάτινου χώρου στο Αιγαίο έχουν οδηγήσει κατά καιρούς σε σοβαρές προστριβές και έκρυθμες καταστάσεις. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας του 1970 έχει εγκαινιάσει μια συστηματική πολιτική αμφισβητήσεων και διεκδικήσεων σε βάρος της κυριαρχίας, των κυριαρχικών δικαιωμάτων και των διεθνών αρμοδιοτήτων της Ελλάδας στο θαλάσσιο, νησιωτικό και εναέριο χώρο. Σκοπός της τουρκικής πολιτικής έναντι της Ελλάδας ήταν και είναι η μεταβολή του εδαφικού status quo, που προβλέπεται σε διεθνείς συνθήκες, με κεντρικό άξονα τη συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης, και του νομικού καθεστώτος στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο, που πηγάζει από το διεθνές δίκαιο και δη το ισχύον δίκαιο της θάλασσας.

Έτσι, η γείτονα χώρα άρχισε να θέτει σε εφαρμογή μια πολιτική που σταδιακά περιέλαβε αμφισβήτηση του νομίμου και κυριαρχικού δικαιώματος της Ελλάδας, με απειλή πολέμου (casus belli) για επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια, όπως προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας και όπως έχει πράξει το σύνολο σχεδόν των παράκτιων κρατών της διεθνούς κοινότητας, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας επί νησιών (καινοφανής θεωρία γκρίζων ζωνών) και παραβίαση της ακόμα και στην περίπτωση κατοικημένων, αμφισβήτηση του εύρους του αμφισβήτηση του εύρους του ελληνικού εναέριου χώρου, μέσω συνεχών παραβιάσεών του από τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη, αμφισβήτηση των θαλάσσιων συνόρων, αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων εντός του FIR Αθηνών, που ασκεί η Ελλάδα βάσει αποφάσεων του ICAO, και η συνεχής άρνηση συμμόρφωσης της Τουρκίας προς τους κανόνες εναέριας κυκλοφορίας, αμφισβήτηση των αρμοδιοτήτων της Ελλάδας εντός της περιοχής ευθύνης της για θέματα έρευνας και διάσωσης και απαίτηση της Τουρκίας για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Η απάντηση της Ελλάδας στις εν λόγω πρακτικές της γείτονας πρέπει να είναι άμεση και καταλυτική. Για αυτό και κρίνονται απαραίτητα τα εξής μέτρα:

• Επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, όπως προβλέπεται στο Δίκαιο της Θάλασσας. Το δικαίωμα επεκτάσεως των χωρικών υδάτων μέχρι τα 12 ν.μ. έχει ασκηθεί ήδη από τα περισσότερα κράτη συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, η οποία από το 1964 έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο στα 12 ν.μ.  Το casus belli δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί φόβητρο για την ελληνική εξωτερική πολιτική μιας από τη στιγμή που δεν έχει κανένα νομικό έρεισμα και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το άρθρο 2, παράγραφος 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, που απαγορεύει στα κράτη μέλη την απειλή ή τη χρήση βίας στις διεθνείς σχέσεις. Η Τουρκία λοιπόν, παρότι έχει το διεθνές δίκαιο εναντίον της, εκμεταλλευόμενη στο έπακρο όσα μπορεί να κερδίσει διά των δηλώσεων των πολιτικών της και των πράξεων του στρατού της κερδίζει πόντους έναντι της Ελλάδας. Αντίθετα, η Ελλάδα μέχρι τώρα παραλείπει με χαρακτηριστική συνέπεια οποιαδήποτε δήλωση ότι η χώρα έχει το δικαίωμα των 12 μιλίων. Εάν αυτή η κατάσταση συνεχισθεί, τότε το διεθνές δίκαιο δέχεται ότι επικρατεί το διεθνές έθιμο και η πρακτική έναντι του γραπτού δικαίου, δηλαδή των συνθηκών. Με τον τρόπο αυτό χάνουμε ολόκληρα τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλασσίου υπεδάφους, με πιθανόν τεράστιο πλούτο σε ορυκτά, πετρέλαια κλπ. Για αυτό και η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης αποτελεί άμεση και επιτακτική ανάγκη, ενώ έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να κηρυχθεί μονομερώς από το κράτος.

• Οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ένα παράκτιο κράτος αποκτάει ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια, συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εάν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, ο τρόπος με τον οποίο οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους είναι με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο. Προϋποτίθεται λοιπόν συμμετοχή της Τουρκίας στις διαδικασίες, μιας Τουρκίας που, αν και δεν υπέγραψε αλλά και ούτε επικύρωσε τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, υιοθέτησε περί το τέλος του 1986 ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και ήρθε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μέσης γραμμής. Αργότερα άρχισε συνομιλίες με την Βουλγαρία και την Ρουμανία για το ίδιο θέμα και ήρθε σε παρόμοια συμφωνία που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Έτσι, ενώ η Τουρκία έχει προχωρήσει σε συνεργασία με παρευξείνια κράτη στην οριοθέτηση της ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα – μιας “κλειστής ή ημίκλειστης θάλασσας”, όπως και η Μεσόγειος – αρνείται να πράξει το ίδιο και στη Μεσόγειο, τη στιγμή που η ίδια δημιούργησε προηγούμενο στη Μαύρη Θάλασσα.

• Παράλληλη επέκταση του εθνικού εναέριου χώρου στα 12 από τα 10 ναυτικά μίλια για να επικαλυφθούν και τα μίλια που θα αποκτήσουμε από την επέκταση της αιγιαλίτιδας. Καθίσταται επιπλέον αναγκαία η άμεση αναχαίτιση κάθε τουρκικής παραβίασης και εισβολής στον εθνικό εναέριο χώρο. Σε περίπτωση επίμονης άρνησης της Τουρκίας προς συμμόρφωση προβλέπεται αφενός η προσφυγή της Ελλάδας στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου και αφετέρου η έναρξη διαβουλεύσεων με τους Ευρωπαίους εταίρους ώστε να ληφθούν μέτρα προστασίας των ευρωπαϊκών συνόρων.

Η Ελλάδα έχοντας πάντα ως γνώμονα το συμφέρον τον πολιτών της και σεβόμενη τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της καλής πίστης οφείλει να προβεί σε μέτρα που θα διασφαλίσουν την εδαφική της ακεραιότητας, θα συνδράμουν στη συνοριακή ομαλότητα και θα εξασφαλίσουν ένα ισχυρό πλαίσιο οικονομικής ανάπτυξης (ιδιαίτερα με την οριοθέτηση Α.Ο.Ζ.). Είναι καιρός το φοβικό σύνδρομο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, που τόσο καιρό ταλανίζει τη χώρα, να παραμεριστεί, ώστε να ανακτηθεί και η εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών σε αυτήν, βλέποντάς την να ασκεί καιρό αμελημένα κυριαρχικά δικαιώματα.

Κωνσταντίνος Ντάλλας

Υπουργός Εξωτερικών